Herkese merhaba, ben Buse Koçinoğlu. Bu yazımda sizlere Linux dizin yapısından ve Windows işletim sistemindeki dosya sistemiyle olan birkaç farklılıklarından bahsedeceğim.

İlk olarak dizinin ne demek olduğuyla başlayalım. Dizin bilgisayar dosya sisteminde, dosyaları düzenli bir şekilde saklamak için kullanılan bir yapıdır. Dizinler, dosyaların ve diğer alt dizinlerin depolandığı bir “klasör” gibi düşünebiliriz. Linux’ta her şey, hatta donanım bile bir dosya olarak temsil edilir. Bu sistemi anlamayı kolaylaştırır ve yönetimi daha verimli hale getirir. Linux’ta, Windows işletim sistemindeki gibi C:, D: vb. sözde sürücüler bulunmaz. Windows’taki sürücüler bağımsız köklerdir, her sürücü kendi dosya sistemi hiyerarşisine sahiptir.

Linux, Unix’te olduğu gibi “Tekil Hiyerarşik Klasör Yapısı”nı benimsemiştir. Tüm dizinler / işaretiyle ifade edilen kök dizinden başlayarak ayrılır. Kök dizin hafızaya yüklenen ilk bölümdür. Linux dosya sisteminde kök dizin altındaki klasörler, geçmişte FSSTND(Linux Dosya Sistemi Hiyerarşisi) standartına göre düzenlenmiştir. Günümüzde birçok Linux dağıtımı, bu standartta belirtilen klasörlerin yanı sıra kök dizine birkaç klasör ekleyebilmekte veya nadiren bazı klasörleri bu yapıdan çıkarabilmektedir.

Linux’ta / işareti kullanılırken, Windows’ta dosya adreslerinde \ işareti kullanılmaktadır. Linux’un bu yapıyı kullanmasının nedeni, Unix geleneğini takip etmesidir. Linux’ta küçük ve büyük harf duyarlılığı önemli bir rol oynar. Örneğin, Windows işletim sisteminde KLASOR_ADI ile klasor_adi aynı anlamı taşırken Linux’ta bu iki isim farklı klasörleri temsil eder.

Kök dizinini terminalde görmek için şu komutu kullanabilirsiniz:ls -l

FSSTND’a göre kök dizin altındaki temel klasörler:

/bin: Zorunlu temel komut dosyalarını içerir.

/dev: Donanım dosyaları bulunur.

/boot: Başlangıç için gerekli dosyaları bulundurur(kernel dahil).

/etc: Sistem ayarları bulunur.

/lib: Kütüphane dosyaları ve çekirdek modülleri bulunur.

/media: Bazı depolama ortamları için bağlanma noktasıdır.

/mnt: Sistem üzerindeki çeşitli birimleri geçici olarak bağlama işleminin yapıldığı dizindir.

/opt: Üçüncü parti kullanıcı programlarının kurulması içindir.

/sbin: Sistemi yöneticisiyle ilgili çalıştırabilir dosyaları tutar.

/srv: Sistemin sunduğu hizmetlerle alakalıdır.

/tmp: Uygulamaların geçici olarak dosya ve dizinleri saklandığı dizindir.

/usr: Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri içeren dizindir.

/var: Log dosyaları, e-posta ve yazıcı kuyrukları gibi değişken verileri barındırır.

/bin

Linux’un /bin dizini, sistemde çalıştırılabilir temel komutları ve araçları içeren önemli bir klasördür. Bu dizin, kullanıcılar ve sistem yöneticileri tarafından kullanılan, sistem başlatıldığında ihtiyaç duyulan komutların barındırıldığı yerdir. Örneğin, sistemin başlıca komutları (ls, cp, mv, cat gibi) ve yönetim araçları (shutdown, reboot, ifconfig gibi) bu dizinde bulunur. /bin dizini, sistemin temel işlevselliğinin devamlılığı için kritik öneme sahiptir.

/boot

Boot, işletim sisteminin yüklenme evresidir. /boot klasörü, boot işlemi için gerekli olan tüm dosyaları içerir (çekirdek görüntüsü, sistem haritası, önyükleyici yapılandırması gibi). Bilgisayarın başlangıç (boot) aşamasında gerekmeyen ayar ve yapılandırma dosyaları burada bulunmaz; başka klasörlerden gerektiği zamanlarda yüklenir.

/dev

Sistem donanım aygıtlarını temsil eden dosyaların bulunduğu bir dizindir. Bu dosyalar, aygıtları erişilebilir hale getirerek, kullanıcı ve sistem tarafından kullanılmasını sağlar. Örneğin, sabit diskler, USB cihazlar, ağ aygıtları gibi donanım bileşenleri bu dizinde bulunur ve işletim sistemi, bu dosyalar üzerinden donanımla etkileşime girer. Örneğin /dev altında bulunan sda1 dosyası, sabit diskinizi temsil eder. Ya da /dev/dsp, ses aygıtınızdır.

Bazı önemli aygıt dosyaları:

/dev/ttyS0: Fare, modem gibi aygıtların bağlandığı seri port (COM 1).

/dev/psaux: PS/2 girişi; fare ve klavyeler içindir.

/dev/lp0: Paralel port (LPT 1); yazıcı, tarayıcı vs…

/dev/dsp: Birincil ses aygıtı

/dev/usb: USB aygıtları

/dev/sda: SCSI aygıtlar, USB bellekler, harici CD-ROM’lar vs…

/dev/scd: SCSI CD-ROM’lar

/dev/js0: Oyun çubuğu (Joystick)

/etc

Linux türevi işletim sistemlerindeki en önemli dizinlerden biridir. Bu dizinde işletim sistemi ve yüklenen uygulamaların ayarları bulunur. Örnek olarak SSH, TELNET, DHCP, APACHE web sunucu konfigürasyon dosyaları verilebilir. İşletim sistemindeki kullanıcılar için dizin içindeki passwd (/etc/passwd) dosyasına bakmak yeterli olacaktır.

/home

Kullanıcıların kişisel verilerinin, ayarlarının ve ev klasörlerinin tutulduğu bir dizindir. Her kullanıcı için ayrı bir alt dizin oluşturulur ve bu dizin, kullanıcıya özel dosyalar, belgeler, masaüstü, şablonlar gibi kişisel içeriklerin saklandığı yerdir. Ayrıca, kullanıcı ayarları, çalışma ortamı ve program konfigürasyonları da bu dizinde bulunur. Sistem yöneticileri, kullanıcıların verilerine erişim hakkını kolayca yönetebilir ve bu dizin, kullanıcılar için güvenli bir alan sunar. /home dizini, aynı zamanda kullanıcı ayar dosyalarını barındırıyor olması nedeniyle bu dizinini, Windows’taki Documents and Settings ya da Application klasörlerine benzetebiliriz.

/lib

/lib dizini, /bin ve /sbin klasöründeki temel ikili dosyalar için gereken kütüphaneleri içerir . /usr/bin klasöründeki ikili dosyalar için gereken kütüphaneler /usr/lib dizininde bulunur. Ayrıca 64 bit sistemlerde bir karşılık gelen /lib64 klasörü de göreceksiniz.

/lost+found

Dosya sistemi çökerse, bir sonraki önyüklemede bir dosya sistemi denetimi gerçekleştirilir. Bulunan bozuk dosyalar lost+found dizinine yerleştirilir, böylece mümkün olduğunca çok veriyi kurtarmayı deneyebilirsiniz.

/media

Kaldırılabilir aygıtların (USB bellek, SD kart, CD vb.) ve sistem bağlangıcında bağlanmayan sabit disk bölümlerinin bağlanma noktasıdır. Söz konusu depolama ortamları sisteme bağlanmamış iken dizin içeriği boş görünür.

/mnt

İşletim sisteminin kurulu olduğu disk bölümü hariç olmak üzere sistem başlangıcında bağlanan sabit disk bölümleri ve donanım aygıtlarının bağlanma noktasıdır. Bağlama(mount) işlemi, bir disk bölümünün sisteme bağlanarak kullanıma hazır hâle gelmesi demektir. Nereye bağladığınız sizin tercihinizdir, değiştirmeniz mümkündür. Yani bir diski, /media veya /mnt klasörüne ya da bir başka yere bağlamanız fark etmeyecektir. /media ve /mnt genel kabul görmüş bağlantı noktalarıdır.

/opt

İşletim sisteminden bağımsız, sistem için zorunlu olmayan 3. parti kullanıcı programları bu dizinde bulunur. Örneğin; program-adı programını indirip kurmak istediğinizde, ‘default’ olarak kurulacağı nokta, /opt/program-adı adresidir.

/proc

Süreçler, sistem belleği, bağlı aygıtlar, donanım yapılandırmalarıyla ilgili bilgileri içeren özel bir “sanal” dosya sistemidir. Bildiğimiz anlamda fiziksel dosyalar bulundurmaz; sistem durumuna dair bilgi içeren sanal dosyaları vardır. Bir bilgi alma merkezi olarak görülebilir, birçok uygulama buradaki bilgilerden yararlanmaktadır. Örneğin “cat /proc/swaps” yazarak sisteminizdeki takas dosyalarına dair bilgi alabilir ya da “cat /proc/cpuinfo” komutuyla işlemcinizin özelliklerini görebilirsiniz.

/root

Linux’un /root dizini, sistem yöneticisinin (root kullanıcısının) ev dizinidir. Bu dizin, root kullanıcıya ait özel dosyaların ve ayarların saklandığı yerdir. Root kullanıcı, sistemin en yüksek izinlere sahip yöneticisidir ve bu dizin, root’un kişisel belgeleri, ayarları ve dosyaları için merkezi bir konum sağlar. Sistemin güvenliği ve yönetimi açısından önemli bir konuma sahiptir.

/sbin

Linux’ta normal kullanıcının kullanabileceği komutlarla, kök kullanıcının (root) kullanabileceği komutlar ayrılmıştır. root tarafından kullanılacak bakım ve yönetim için kullanılan önemli programlar, /sbin altında tutulur. Daha az öneme sahip yönetim komutlarıysa, /usr/sbin klasöründedir.

/usr

/usr dizini, sistem tarafından kullanılan uygulamalar ve dosyaların aksine, kullanıcılar tarafından kullanılan uygulamaları ve dosyaları içerir.

/var

Log dosyaları, e-posta ve yazıcı kuyrukları gibi değişken sistem bilgilerini barındırır. Sisteminize dair tutulan log’ları buradan görebilir; güvenlik durumunu buradan kontrol edebilirsiniz

/tmp

Geçici dosyalar içindir. Birçok program, burayı geçici depolama alanı olarak kullanır. /tmp klasörünün içeriği genellikle KB’lar mertebesinde kalır ve genellikle işletim sistemi yeniden başlarken içindeki dosyalar silinir.

/initrd

initrd, “initial ramdisk” kısaltmasıdır. Anlamı, yaklaşık olarak “Başlangıç Bellek Diski” şeklinde ifade edilebilir. Boot aşamasında ilk önce çekirdek (kernel) yüklenir. Bundan sonra bilgisayarınızın belleğinde bir Bellek Diski oluşturulur. Oluşturulan Bellek Disk üzerinde / (root) yansısı açılır ve kök dizin olarak monte edilir. /initrd bu işlemlerin yapılması ve Linux’un yüklenmesi için gereklidir.

Benim bu konuyla ilgili paylaşacaklarım bu kadardı. Okuduğunuz için teşekkür ederim, iyi çalışmalar dilerim.

Kaynakça:

Linux Dosya/Dizin Yapısı

https://www.cagataycebi.com/linux/file_system/file_system.html

https://wiki.ubuntu-tr.net/index.php?title=Linux_dosya_sistemi_hiyerarşisi

https://www.yusufsezer.com.tr/linux-dizin-yapisi/

https://medium.com/@adem.ok624/linux-dosya-sistemi-fb501b5b62ac